Osadnictwo holenderskie w powiecie Nowy Dwór Mazowiecki

Osadnictwo holenderskie w powiecie Nowy Dwór Mazowiecki

źródło http://holland.org.pl/index.htm

HOLENDRY SOSNOWSKA KĘPA

gm. Nowy Dwór Mazowiecki, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Holendry Sosnowska Kępa - Mapa Perthéesa - 1791, Hol. Sosnowska Kępa - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830)

Nieistniejąca wieś rzędowa założona pod koniec XVIII w., usytuowana pierwotnie na południe od Nowego Dworu Mazowieckiego i Wólki Górskiej, po północnej stronie Wisły.

Krajobraz kulturowy właściwy dla wsi holenderskiej przekształcony, m.in. na skutek przecięcia terenu dawnej osady wysokim wałem przeciwpowodziowym.

KĘPA NOWODWORSKA - CZ. M. NOWY DWÓR MAZ.

gm. Nowy Dwór Maz., pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kępa Nowodworska - Tabella - 1827, Nowodworska Kępa - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830)

Wieś założona przez osadników holenderskich w 1781 r., zamieszkana przez ich potomków do 1945 r.

Dawna wieś rzędowa, obecnie włączona w granice miasta (w jego zachodniej części), z zabudową położoną po północnej stronie drogi. Pierwotnie położona była za niskim wałem przeciwpowodziowym usypanym przez osadników. Obecnie główna szosa, od której odchodzą drogi dojazdowe do gospodarstw biegnie wzdłuż wysokiego wału przeciwpowodziowego usypanego wzdłuż Wisły. Budynki usytuowane wzdłuż linii wschód-zachód, na sztucznie usypanych wzgórkach, obsadzonych wierzbami i topolami.

Krajobraz tradycyjny przekształcony, głównie poprzez obsadzenie praktycznie całej uprawnej ziemi drzewami owocowymi. Zachowało się kilka domów holenderskich stanowiących przykłady tradycyjnej zabudowy:

ul. Kępa Nowodworska nr 1 - dom zbudowany w 1903 r. mieszczący pod wspólnym dachem część mieszkalną i oborę. Posadowiony po południowej stronie ulicy. Gospodarstwo ogrodzone zniszczonymi płotami sztachetowymi oraz plecionymi wierzbowymi. Konstrukcja ścian budynku drewniana (sosna i dąb), wieńcowa, z węgłami łączonymi na rybi ogon bez ostatków, szalowana deskami. Więźba dachowa sosnowa, krokwiowo-jętkowa, wzmocniona krzepicami. ściany średniej wysokości (2,20 m) nakryte średnim dachem dwuspadowym (3 m) pokrytym blachą. Wnętrze części mieszkalnej dwutraktowe, trzyosiowe, z nowym kominem umieszczonym centralnie. Część gospodarcza (obora) przebudowana, jej funkcję zmieniono na magazynową. Budynek zachowany w złym stanie;

ul. Kępa Nowodworska nr 2 - dom zbudowany w 1921 r., mieszczący pod wspólnym dachem część mieszkalną oraz magazyn. Posadowiony po północnej stronie ulicy, szczytem do niej, na sztucznie usypanym wzniesieniu. Gospodarstwo przekształcone, o współczesnej funkcji. Konstrukcja ścian budynku drewniana (sosna i dąb), wieńcowa, z węgłami łączonymi na rybi ogon bez ostatków, szalowana deskami. Więźba dachowa sosnowa, krokwiowo-jętkowa, wzmocniona krzepicami. ściany wysokie (2,70 m), nakryte wysokim dachem dwuspadowym pokrytym blachą. Od strony wschodniej do budynku dostawiony ganek, z którego wejście prowadzi do sieni. Wnętrze części mieszkalnej dwutraktowe, trzyosiowe, z kominem umieszczonym centralnie w sieni. Część gospodarcza przebudowana, pełni funkcję magazynową. Budynek zachowany w dobrym stanie.

ul. Kępa Nowodworska nr 3a - dom zbudowany ok. 1920 r., mieszczący pod wspólnym dachem część mieszkalną i gospodarczą. Posadowiony po północnej stronie ulicy, kalenicą do niej, na sztucznie usypanym wzniesieniu, prowadzi do niego droga dojazdowa. Gospodarstwo ogrodzone zniszczonymi płotami sztachetowymi oraz plecionymi wierzbowymi. Konstrukcja ścian budynku drewniana (sosna), wieńcowa, z węgłami łączonymi na rybi ogon z ostatkami, częściowo szalowana deskami. Więźba dachowa sosnowa, krokwiowo-stolcowa, oparta na trempelku. ściany wysokie (3 m - z tremplem), nakryte wysokim dachem dwuspadowym (4 m) pokrytym papą. Wnętrze części mieszkalnej dwutraktowe, dwuosiowe, z nowym kominem umieszczonym centralnie. Część gospodarcza - obora przebudowana, jej funkcję zmieniono na magazynową. Budynek zachowany w złym stanie.

ul. Kępa Nowodworska nr 4 - dom zbudowany na początku XX w., mieszczący pod wspólnym dachem część mieszkalną i oborę. Posadowiony na sztucznie usypanym wzniesieniu, po północnej stronie ulicy, szczytem do niej, w niewielkim oddaleniu od ulicy. Gospodarstwo ogrodzone płotami sztachetowymi. Konstrukcja ścian budynku drewniana (sosna i dąb) zrębowo-sumikowo-łątkowa, z węgłami łączonymi na rybi ogon bez ostatków, szlowana deskami oraz częściowo murowana z pustaka (fragment obory). Więźba dachowa sosnowa, krokwiowo-jętkowa, wzmocniona stolcem. ściany wysokie (2,70 m), nakryte średnim dachem dwuspadowym (3,5 m) pokrytym blachą, z lukarną od strony wschodniej. Wnętrze części mieszkalnej dwutraktowe, trzyosiowe, z przebudowanym systemem ogniowym umieszczonym centralnie. Z obu stron wejście do sieni i kuchni poprzedzone gankami. Wejście na strych z sieni po szerokich policowych schodach. Część gospodarcza - obora nieznacznie przebudowana. Budynek zachowany w dobrym stanie.

BORKI - CZ. WSI ŁOMNA

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Borki - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Borki - SGKP - 1884)

Koloniści holenderscy (kilka rodzin) osadzili się we wsi na początku XIX w. poprzez wykup gruntów z rąk polskich. Borki, wchodzące w skład dóbr Łomna, w 1884 r. miały 3 zagrody i 101 morgów powierzchni.

Pierwotnie wieś rzędowa położona na południowy - wschód od Nowego Kazunia, pomiędzy Łomną a Czosnowem, obecnie nieistniejąca, włączona w granice Łomny.

Krajobraz kulturowy przekształcony, siedliska z zabudową współczesną rozlokowaną ciasno po obu stronach ulicy na skarpie rozciągającej się wzdłuż rzeki. Pozostałości tradycyjnego krajobrazu (stawy i kanały odwadniające, sztuczne nasadzenia) widoczne na obniżonym w kierunku Wisły (ku północy) terenie łąk i pastwisk.

BŁĘDOWO

gm. Pomiechówek, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Błędowo-Mapa Perthéesa - 1792, Mapa Kwatermistrzostwa - 1830)

Wieś zasiedlona przez osadników holenderskich najprawdopodobniej w końcu XVIII w. W 1827 r. miała 15 domów i 136 mieszkańców.

Wieś rzędowa położona po zachodniej stronie Wkry, wzdłuż linii północ-południe.

Współczesna zabudowa wsi położna po obu stronach szosy. Krajobraz całkowicie przekształcony na skutek nadania osadzie letniskowego charakteru osady.

BORKOWO

gm. Nasielsk, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Borkowo - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Osadnicy holenderscy sprowadzeni na początku XIX w. w celu osuszenia i gospodarczego wykorzystania łąk nad rzeką (we wschodniej części osady).

Wieś pierwotnie rzędowa, obecnie ulicowa, położona po zachodniej stronie rzeki Wkry, na południe od szosy Przyborowice -Nasielsk. Rozciągnięta w linii północ-południe, wzdłuż wału przeciwpowodziowego.

Krajobraz kulturowy przekształcony, niemniej w północnej części wsi, tuż przy wale przeciwpowodziowym, zachowany dom związany z osadnikami.

Bez numeru - dom drewniany, zbudowany na początku XX w., usytuowany wzdłuż linii północ-południe. Wykonany z drewna sosnowego, w konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonym na zamek, ze ścianami oszalowanymi deskami, nakryty dachem dwuspadowym, krokwiowo-jętkowym pokrytym papą, z gankiem konstrukcji słupowej, oszalowanej deskami od strony wschodniej. Zachowany w dostatecznym stanie.

CZĄSTKÓW

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Niemiecki Cząstków - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Cząstkowo - Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Koloniści holenderscy - mennonici osadzili się we wsi w 1803 r. - zakupili wówczas połowę wystawionej na sprzedaż sołeckiej ziemi i założyli swoją osadę: Niemiecki Cząstków. Kupcami byli: H. Guhr, J. Bartel, P. Frantz, K. Gśrtz, H. Nickel i P. Korber.W1827 r. wieś miała 18 domów i 100 mieszkańców, w 1884 r. 13 domów i 417 morgów gruntu.

Dawna wieś rzędowa, obecnie ulicowa, położona na południe od Nowego Kazunia, pomiędzy szosą Warszawa-Gdańsk a korytem rzeki Wisły, na północ od Łomny, z dobrą pszeniczną glebą. Leży na terenie wyniesionym ponad zalewowe łąki znajdujące się w pobliżu Wisły, przez co była chroniona przed zalaniem wodami powodziowymi.

Wieś przekształcona, z całkowicie nową zabudową. Krajobraz właściwy dla kolonizacji holenderskiej zachowany poniżej linii zabudowy, w stronę Wisły. Na miedzach pól widoczne sztuczne nasadzenia wierzby i topoli, stawy i rowy odwadniające, drogi prowadzące w kierunku wału przeciwpowodziowego również obsadzone drzewami.

CZOSNÓW

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Czosnow - Mapa Gilly-Crona - 1796, Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Osadnicy holenderscy osadzeni we wsi ok. 1800 r. Po powstaniu kościuszkowskim właścicielem osady w nagrodę za zasługi wojenne został rosyjski gen. Czosnow. Odsprzedał ją wówczas sześciu mennonitom, m.in. Franzowi Bartelowi, Johannowi Jantzowi i Gerhardowi Nickelowi.

Dawna wieś rzędowa, obecnie ulicowa, położona na południe od Nowego Kazunia, pomiędzy szosą Warszawa-Gdańsk a korytem rzeki Wisły, na północ od Cząstkowa, z żyznymi pszenicznymi glebami. Leży na terenie wyniesionym ponad zalewowe łąki znajdujące się w pobliżu Wisły, przez co była chroniona przed zalaniem wodami powodziowymi.

Wieś przekształcona, z całkowicie nową zabudową. Krajobraz właściwy dla kolonizacji holenderskiej zachowany poniżej linii zabudowy, w stronę Wisły. Na miedzach pól widoczne sztuczne nasadzenia wierzby i topoli, stawy i rowy odwadniające, drogi prowadzące w kierunku wału przeciwpowodziowego również obsadzone drzewami.

DĘBINA

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Dębina v. Czosnów-Mapa Perthéesa - 1792, Kar. Dębina - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830)

Wieś zasiedlona przez kilka rodzin osadników holenderskich w 1786 r. w związku z kolonizowaniem przez nich terenów sąsiedniego Kazunia. W 1827 r. było w niej 15 domów i 95 mieszkańców.

Wieś pierwotnie rzędowa, położona po południowej stronie Wisły, na wschód od Czosnowa.

Obecnie mocno przekształcona, ulicowa, z całkowicie nową zabudową. Brak zachowanych świadectw pobytu kolonistów.

GNIEWNIEWICE - FOLWARCZNE /STARE/NOWE

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Gniewniki Holl. - Mapa Gilly-Crona - 1796, Gnieiowice - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Gniewniewice - Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Wieś założona w początkach XV w. Koloniści holenderscy sprowadzeni w XVIII w. Osadzeni na terenie rozciągającym się pomiędzy szosą a rzeką. W 1827 r. we wsi były łącznie 23 domy i 232 mieszkańców. W 1881 r. w Gniewniewicach Starych było 8 domów, miały one 360 morgów powierzchni, w Gniewniewicach Nowych było 15 gospodarstw i 235 morgów powierzchni, w Gniewniewicach Folwarcznych - 21 gospodarstw i 303 morgi gruntu.

Wieś rzędowa usytuowana na północ od Leoncina, po obu stronach szosy prowadzącej z Nowego Dworu Mazowieckiego do Kamiona. Wszystkie zagrody usytuowane są na sztucznie usypanych wzgórkach, wzdłuż linii wschód-zachód, częścią mieszkalną ku wschodowi.

Czytelne wszystkie charakterystyczne dla kolonizacji holenderskiej elementy krajobrazu kulturowego.

Do dnia dzisiejszego zachował się tylko jeden obiekt, powstały w 1926 r.

Nr 20 - dom mieszkalny położony we wschodniej części wsi. Mieści pod wspólnym dachem część mieszkalną i oborę. Wysokie ściany zbudowane w konstrukcji wieńcowej z węgłami łączonymi na rybi ogon z ostatkami (2,40 m) nakryte są dwuspadowym dachem (3,65 m) o konstrukcji krokwiowo-jętkowej, wzmocnionej stolcem, pokrytym blachą. Budynek dwutraktowy, pięcioosiowy, z częścią mieszkalną trzyosiową. W jej centralnej części usytuowany tradycyjny system ogniowy skupiony wokół wąskiego komina - ceglano-kaflowy. Do ścian budynku od strony południowej dostawiona sień, przez którą prowadzi wejście do kuchni. Budynek zachowany w niezbyt dobrym stanie, część gospodarcza nieużytkowana, zniszczona, nakryta daszkiem pulpitowym.

Cmentarz - przy drodze Leoncin-Gniewniewice Nowe, na planie prostokąta, czynny do 1944 r. Całkowicie zdewastowany, zarośnięty drzewami i krzewami, z jednym zachowanym nagrobkiem Karoliny Werman, zmarłej w 1930 r.

Podstawową dokumentację architektoniczną (BK-Jerzy Szałygin, 1995) posiada również sześć nieistniejących obiektów. Wszystkie zbudowane były z drewna, na początku XX w. Dom nr 2 w 1. ćwierci XX w., nr 3-ok. 1920 r., nr 6-ok. 1915 r., nr 10 w 1919 r., nr 12 w 1922 r., nr 13 w 1928 r.

KĘPA CZOSNOWSKA

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Czosnowa Kępa - Mapa Gilly-Crona - 1796)

Osadnictwo na Kępie związane z zasiedlaniem terenów sąsiednich (początek XIX w.), przetrwało do zakończenia II wojny światowej.

Kępa usytuowana w korycie Wisły na wysokości wsi Suchocin (od strony północnej) i Czosnów (od południowej).

Brak zachowanych śladów po wcześniejszym pobycie osadników.

KĘPA GROCHALSKA

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kępa Grochalska - Mapa Gilly-Crona - 1796, Kol. Grochalska - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830)

Osadnictwo na Kępie związane z zasiedlaniem terenów sąsiednich (początek XIX w.), przetrwało do zakończenia II wojny światowej.

Kępa usytuowana w korycie Wisły na wysokości Zakroczymia (od strony północnej) i Grochali (od południowej).

Brak zachowanych śladów po wcześniejszym pobycie osadników.

KĘPA KOTOŃSKA

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kępa Secymińska - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830)

Osadnictwo na Kępie związane z zasiedlaniem terenów sąsiednich (początek XIX w.), przetrwało jeszcze do lat 60. XX w.

Kępa usytuowana w korycie Wisły na wysokości Wilkówca (od strony północnej) i Nowego Secymina (od południowej).

Krajobraz kulturowy zachowany w dobrym stanie - widoczne miejsca po zagrodach, obsadzone wysoką zielenią, sadami i krzewami. Wdalszym ciągu, dzięki grobli łączącej kępę z Nowym Secyminem, użytkowane pastwiska.

KĘPA ZAKROCZYMSKA

gm. Zakroczym, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kępa Zakroczymska - Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Osadnictwo holenderskie na Kępie związane z zasiedlaniem terenów sąsiednich (koniec XVIII - początek XIX w.), zabudowania po kolonistach sukcesywnie zlikwidowane po II wojnie światowej.

Kępa usytuowana w korycie Wisły na wysokości Zakroczymia (od strony północnej) oraz Głuska i Grochali (od południowej).

Poza systemem drożnym brak zachowanych śladów po wcześniejszym pobycie osadników. Kępa, dzięki istnieniu grobli od strony Głuska, w dalszym ciągu użytkowana gospodarczo (wypas bydła).

KRUBICZEW

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Krubiczew - Informator - 1948)

Osadnictwo holenderskie we wsi związane z zasiedlaniem przez kolonistów terenów sąsiednich, położonych bezpośrednio nad Wisłą. Holendrzy osadzili się w osadzie w 1. połowie XIX w. Stanowili mniejszość spośród wszystkich mieszkańców.

Wieś rzędowa położona na południe od Nowin, wzdłuż linii wschód-zachód, przy szosie z Leoncina do Nowin, na północnym skraju Puszczy Kampinoskiej.

Mocno przekształcona, z całkowicie nową zabudową położoną na południe od szosy, w oddaleniu od niej (ok. 100m).

Do 1993 r. istniał w niej ostatni budynek holenderski, położony po południowej stronie szosy, zbudowany rękami cieśli stawiającego podobne domy na terenie na północ od puszczy - Wacława Zielińskiego, który w nim mieszkał. Drewniany sosnowy dom mieścił pod wspólnym dachem część mieszkalną (od wschodu), oborę i stodołę. Zbudowany był w konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon z ostatkami oraz słupowo-ryglowej oszalowanej pionowymi deskami (stodoła). Układ pomieszczeń we wnętrzu części mieszkalnej był dwutraktowy, dwubiegowy, z centralnie umieszczonym systemem ogniowym.

ŁOMNA

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Łomna - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, SGKP - 1884)

Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1155 r. W 1827 r. wieś rzędowa z 50 domami i 465 mieszkańcami. W 1884 r. miała 31 domów i 626 morgów gruntu powierzchni. Koloniści holenderscy (kilka rodzin) osadzili się we wsi na początku XIX w. poprzez wykup gruntów z rąk polskich.

Pierwotnie wieś rzędowa położona po południowej stronie Wisły, przy starej drodze z Warszawy do Nowego Dworu Mazowieckiego.

Krajobraz kulturowy przekształcony, siedliska z zabudową współczesną rozlokowaną ciasno po obu stronach ulicy na skarpie rozciągającej się wzdłuż rzeki. Pozostałości tradycyjnego krajobrazu (stawy i kanały odwadniające, sztuczne nasadzenia) widoczne na obniżonym w kierunku Wisły (ku północy) terenie łąk i pastwisk.

MAŁA WIEŚ PRZY DRODZE

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Mała wieś - Mapa Gilly-Crona - 1796, Malawieś - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830)

Wieś założona przez osadników holenderskich w 1. połowie XIX w. W 1827 r. miała 7 domów i 53 mieszkańców.

Wieś rzędowa położona po południowej stronie koryta Wisły, pomiędzy rzeką a starą drogą nadwiślańską prowadzącą z Nowego Kazunia do Kamiona. Usytuowana wzdłuż linii wschód-zachód, z zagrodami rozlokowanymi po północnej stronie polnej drogi biegnącej przez osadę.

Krajobraz kulturowy przekształcony, nieczytelny. Zabudowa wsi współczesna.

MARKOWSZCZYZNA

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kol.Markowszczyzna - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Osada założona w 1798 r. Mennonici: Franz Bartel, Heinrich Schroeder, Salomon Kohnert, Cornelis Foth, Jakob Ewert, Heinrich Bartel, Jakob Matis i niejaki Guhr zakupili ją od rosyjskiego gen. Markowa, który otrzymał ją za zasługi od cara po powstaniu kościuszkowskim. W 1885 r. miała 14 domów i 215 morgów powierzchni. Tworzyła jedną całość ze wsią Syndykowszczyzna.

Wieś rzędowa (obecnie nieistniejąca - usytuowana na terenie leżącym obecnie w granicach jednostki wojskowej) po południowej stronie Wisły, położona na północny-zachód od Nowego Kazunia, tuż przy korycie rzeki.

NOWA MAŁA WIEŚ

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Mała wieś - Mapa Gilly-Crona - 1796, Malawieś - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Maławieś za drogą - SGKP - 1885)

Osadnicy holenderscy osadzeni we wsi najprawdopodobniej na przełomie XVIII i XIX w. w związku z kolonizacją terenów sąsiednich. W 1827 r. miała 5 domów i 83 mieszkańców.

Wieś rzędowa usytuowana wzdłuż południowego koryta Wisły, na północ od Leoncina. Rozciągnięta wzdłuż linii wschód-zachód, przy polnej drodze odchodzącej w kierunku zachodnim od szosy Kazuń-Kamion.

Tradycyjny holenderski krajobraz kulturowy wsi przekształcony, mało czytelny, brak zachowanych obiektów zabytkowych właściwych dla tej kolonizacji. W latach 90. XX w. wprowadzana całkowicie nowa zabudowa. Tradycyjne siedliska przekształcone. Ostatni z zabytkowych obiektów powstały w 1938 r., mieszczący pod dachem jedynie część mieszkalną, rozebrany w 1994 r.

NOWE GROCHALE

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(K. Grochale - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Gróchale, Grochale - Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Wieś zasiedlona przez osadników holenderskich prawdopodobnie w 1. połowie XIX w., równolegle z kolonizacją terenów sąsiednich.

Dawna wieś rzędowa usytuowana wzdłuż południowego koryta Wisły, na północny-wschód od Leoncina. Rozciągnięta wzdłuż linii wschód-zachód, przy szosie Kazuń-Kamion.

Tradycyjny holenderski krajobraz kulturowy wsi całkowicie przekształcony, brak zachowanych obiektów zabytkowych właściwych dla tej kolonizacji. Od lat 80. i 90. XX w. wprowadzana całkowicie nowa zabudowa, nie respektująca tradycyjnych podziałów gruntu i siedlisk. Ostatni z zabytkowych obiektów, powstały ok. 1920 r., zbudowany z drewna, w konstrukcji wieńcowej, z dachem krokwiowo-jętkowym pokrytym słomą, mieszczący pod dachem część mieszkalną i oborę, rozebrany w 1988 r.

NOWINY

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Nowiny - SGKP - 1886)

Wieś zasiedlona przez osadników holenderskich na początku XIX w. (założyli w niej osady w północnej części). W 1886 r. miała 135 mieszkańców.

Wieś rzędowa położona po północnej stronie szosy prowadzącej z Leoncina w kierunku Piasków Królewskich.

Krajobraz kulturowy wsi holenderskiej nieczytelny, prawie całkowicie przekształcony. Zachowany jeden dom stanowiący świadectwo obecności kolonistów.

Nr 9 - dom drewniany zbudowany pod koniec XIX w., usytuowany po północnej stronie szosy, na naturalnym podwyższeniu terenu, częścią mieszkalną ku wschodowi, w trzybudynkowej zagrodzie. Za zabudowaniami, od strony północnej, kanał odwadniający. Pod wspólnym dachem mieści część mieszkalną i oborę. ściany wykonane z drewna topolowego, w konstrukcji zrębowo-sumikowo-łątkowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon z ostatkami. ściany bielone wapnem.
Dach wysoki, dwuspadowy, krokwiowo-jętkowy, kryty papą. Wnętrze części mieszkalnej półtoratraktowe, dwuosiowe, z centralnie umieszczonym systemem ogniowym złożonym z dwóch trzonów kuchennych, pieca chlebowego i ogrzewacza. Budynek zachowany w złym stanie.

NOWY KAZUŃ

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kazuń Niemiecki - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1252 r. Osadnicy holenderscy osadzeni w 1764 r. na części Kazunia, zwanej początkowo Holendry, później Kazuń Niemiecki (Deutsch-Kazan). Wojewoda miński Jan August Hilzen w dniu 1 lipca 1764 r. zawarł z przedstawicielami osadników umowę, na mocy której na terenach wykarczowanego lasu, nad rzeką mieli założyć oni osadę. Dokumenty ze strony kolonistów podpisali: Bartel, Kohnert, Schroeder, Klaus i Dauter.

Ziemia przez nich zasiedlona została podzielona na 23 rodziny, według liczby dusz w rodzinie - większe rodziny dostały większy nadział ziemi. Umowa ta uzupełniona została w 1773 r. Następni przybysze osadzeni zostali w Kazuniu w latach 1773 i 1786. W 1795 r. mieszkało tu 15 rodzin (67 osób), w 1827 r. zaś 41 (314 osób).

Najczęściej występujące w gminie nazwiska mieszkańców wskazują na to, że duża część z nich przeniosła się do wsi z okolic Chełmna i Grudziądza. W 1798 r. powstała we wsi niemiecko-ewangelicka szkoła początkowa, do której uczęszczało 38 uczniów. Wieś była jednym z trzech ośrodków mennonickich na Mazowszu.

Pozwolenie na budowę mennonickiego domu modlitwy wydano dopiero w 1823 r. Pierwszym starszym wybrany został Peter Schroeder, który piastował tę funkcję aż do śmierci w 1833 r. W 1827 r. we wsi było 41 domów i 314 mieszkańców. Mennonici zaczęli osiedlać się również we wsiach w okolicach Kazunia, wykupując ziemię z rąk polskich i ewangelicko-augsburskich osadników. Mieszkali m.in. w Grochalach, MałejWsi, Kępie Nowodworskiej, Szamocinie, Ożarowie, Januszewie, Targówku, Józefowie, Marcelinie i Głusku. Z księgi kościelnej założonej w 1834 r., uzupełnionej w 1902 r. przez P. Schroedera z Kępy Czosnowskiej, wynika, iż gmina ta jeszcze w 1. połowie XIX w. była znacznie większa, gdyż np. w 1846 r. naliczono w niej 28 nowo ochrzczonych. W 1851 r. było ich 38. Dopiero w latach 60. XIX w. daje się zauważyć spadek tych liczb. Związane to było zarówno z przenoszeniem się mennonitów na wschód do Rosji, jak i emigracją za ocean.

Niemniej gmina kazuńska przez cały czas grupowała wszystkich wyznawców, łącznie z tymi mieszkającymi na wschodzie. Miała kilka filii mieszczących się w:
Woli Wodzyńskiej (8 rodzin z 35 duszami), Lindenthal (Lipowa Dolina - 15 rodzin z 80 duszami), Ostrogu na Wołyniu (2 rodziny z 6 duszami), Mohylewie (2 rodziny z 11 duszami), powiecie mińskim (6 rodzin z 21 duszami), Łucku (na Wołyniu - 8 rodzin z 18 duszami), Podolu i Mętnowie (2 rodziny z 3 duszami), Tomaszowie i Szamocinie (20 rodzin z 46 duszami). W samym Kazuniu i najbliższej okolicy gmina mennonicka liczyła 75 rodzin z 318 duszami. Starszym zboru mennonitów w 1861 r. był Heinrich Bartel, zamieszkały w Niemieckim Cząstkowie, nauczycielem Gerhard Jantz - zamieszkały w Kazuniu (od 1876 r.), diakonami Peter Bartel, zamieszkały w Markowszczyźnie (od 1867 r.) i Dawid Bartel, zamieszkały w Niemieckim Kazuniu (od 1873 r.).

Krótko przed wybuchem I wojny światowej wybrano w gminie ostatniego starszego, kaznodzieję Rudolfa Bartela. Działania wojenne zmusiły mieszkańców do opuszczenia swoich siedzib. Duża część z nich wyjechała do współwyznawców zamieszkałych w świniarach i Wymyślu Niemieckim, część przymusowo wywieziono w głąb Rosji. Podczas działań wojennych zniszczeniu uległa część domów we wsi, zbeszczeszono i zdewastowano zbór, który żołnierze rosyjscy używali jako magazyn. Został on wyremontowany dopiero po powrocie do swoich domów wszystkich mieszkańców w 1924 r., przy wydatnej pomocy mennonitów z USA. W okresie międzywojennym gmina Kazuń, dzięki bliskości Warszawy, bardzo rozwinęła się pod względem gospodarczym.

Słynęła zarówno ze swoich produktów rolnych, jak i ze znakomitych serów. Niestety, okres II wojny światowej położył się cieniem na stosunkach mieszkańców z sąsiadami - Polakami. Wskutek postanowień jałtańskich wszyscy mieszkańcy wsi i okolicy zostali wysiedleni, a ich ziemie i domostwa zasiedlone zostały przez nowych właścicieli.

Wieś rzędowa położona po zachodniej stronie Wisły, naprzeciwko Nowego Dworu Mazowieckiego. Obecnie została mocno przekształcona, m.in. na skutek budowy nowej trasy Warszawa-Gdańsk, urbanizacji oraz sąsiedztwa z jednostką wojskową (w północnej części osady). Krajobraz kulturowy południowej części wsi zachowany w bardzo dobrym stanie, z układem pół, systemem drożnym, sztucznymi nasadzeniami oraz sztucznie usypanymi wzgórkami, na których pierwotnie lokowano zagrody. Przetrwały również tradycyjne zagrody holenderskie - dwie w północnej części wsi oraz pięć w południowej, a także zbór i cmentarz.

Nr 5 - dom drewniany zbudowany pod koniec XIX w., usytuowany w zagrodzie na planie prostokąta, wzdłuż linii północ-południe, z drobnymi budynkami gospodarczymi - kurnikiem i szopą. Całość gospodarstwa nieogrodzona. Budynek wykonany z drewna dębowego (podwaliny) oraz sosnowego, konstrukcji wieńcowej połączonej na węgłach na rybi ogon bez ostatków, ozdobnie szalowany, ściany średniej wysokości (2, 4 m), dach wysoki (3,8 m) krokwiowo-jętkowy, wzmocniony stolcem, dwuspadowy, osadzony na ścianie kolankowej (trempelku), pokryty blachą. Część mieszkalna dwuosiowa, dwutraktowa, z centralnie umieszczonym kominem, z trzonem kuchennym, piecem chlebowym i ogrzewaczem (pomiędzy izbami). Budynek zachowany w niezbyt dobrym stanie, zwłaszcza część gospodarcza, która pierwotnie pełniła funkcję obory, obecnie szopy.

Nr 7 - dom murowano-drewniany zbudowany w 1933 r., usytuowany w zagrodzie na planie prostokąta, wzdłuż linii wschód-zachód, z dużą murowaną stodołą. Całość gospodarstwa nieogrodzona. Budynek wykonany z drewna dębowego (podwaliny) sosnowego i topolowego, konstrukcji wieńcowej połączonej na węgłach na rybi ogon bez ostatków, ozdobnie szalowany oraz murowany z cegły (obora) spojonej zaprawą cementowo-wapienną, nietynkowany. Narożnik północno-wschodni części mieszkalnej wykonany z bloczków siporeksowych. Ściany wysokie (2, 7 m), dach wysoki (4,8 m) krokwiowo-jętkowy, wzmocniony stolcem, dwuspadowy, osadzony na ścianie kolankowej (trempelku), pokryty eternitem, przedzielony w połowie długości murowaną ścianą rozdzielającą budynek na część mieszkalną i gospodarczą. Wschodni szczyt dachu ozdobnie szalowany. Część mieszkalna czteroosiowa, dwutraktowa, z dwoma kominami (trzeci komin w ścianie wewnętrznej obory), z dwoma trzonami kuchennymi, piecem chlebowym i ogrzewaczami (pomiędzy izbami). Do ścian dostawione dwa ganki: murowany od strony południowej i drewniany od strony północnej. Budynek zachowany w niezbyt dobrym stanie, zwłaszcza nieużywana część gospodarcza.

Nr 7 - obora murowana zbudowana w 1933 r., wykonana z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną, nietynkowana. Usytuowana w zagrodzie wzdłuż linii północ-południe, w zachodniej części gospodarstwa. Więźba dachowa całkowicie zniszczona. Budynek nieużytkowany, w stanie destrukcji.

Nr 11 - dom murowany zbudowany w latach 30. XX w., usytuowany w pobliżu drogi Warszawa-Gdańsk, wzdłuż linii wschód-zachód (częścią mieszkalną ku wschodowi). Murowany z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną. Nakryty niskim dachem dwuspadowym, pokrytym eternitem. Przebudowany i modernizowany po 1945 r. Zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 12 - dom murowany zbudowany w 1918 r., usytuowany w pobliżu szosy Warszawa-Gdańsk, wzdłuż linii wschód-zachód, mieszczący pod wspólnym dachem część mieszkalną i gospodarczą. Wykonany z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną, nietynkowany. Elewacje przedzielone trzema gzymsami: cokołowym, międzykondygnacyjnym i wieńczącym. Wysokie ściany nakryte wysokim dachem dwuspadowym (łączna wysokość 9,6 m) o konstrukcji krokwiowo-jętkowej, wykonanej z drewna sosnowego, wzmocnionej stolcem, opartej na murłacie leżącym na ścianie kolankowej (trempelku). Dach pokryty eternitem. W dachu od strony północnej facjata, nakryta równie ż dwuspadowym daszkiem. Część mieszkalna dwutraktowa, czteroosiowa, z centralnie umieszczonym szerokim kominem o dwóch wylotach ponad kalenicą dachu. Dodatkowe pomieszczenia mieszkalne na strychu. Część gospodarcza użytkowana obecnie jako magazyn. Budynek zachowany w dobrym stanie (BK - Jerzy Szałygin, 1999).

Nr 14 - dom murowany zbudowany w latach 20. XX w., usytuowany w pobliżu drogi Warszawa-Gdańsk, wzdłuż linii wschód-zachód (częścią mieszkalną ku wschodowi). Murowany z cegły spojonej zaprawą cementowo-wapienną. Nakryty niskim dachem dwuspadowym, konstrukcji krokwiowo-jętkowej, wspartym na ścianie kolankowej, pokrytym eternitem. Przebudowany i modernizowany po 1945 r., ściany otynkowane na początku lat 70. XX w. Zachowany w bardzo dobrym stanie.

Nr 22 - dom mieszkalny, dawny zbór mennonicki, zbudowany w 1892 r. po zniszczeniu na skutek powodzi poprzedniego, powstałego w połowie XIX w. Położony w centralnej części wsi, po zachodniej stronie starej szosy biegnącej zWarszawy do Nowego Dworu Mazowieckiego. Wjazd do niego prowadzi drogą wyłożoną brukiem. Budynek stoi szczytem do drogi, wzdłuż linii wschód-zachód, otoczony jest starodrzewiem topolowym, w zagrodzie trzy szopy umieszczone od strony północnej, południowej i wschodniej. Wykonany z drewna sosnowego, konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon, oszalowany deskami, z wysokimi ścianami nakrytymi również wysokim krokwiowo-jętkowym dachem, wzmocnionym krzepicami, pokrytym blachą. Rozplanowany na rzucie prostokąta, wąskofrontowy, z centralnie umieszczonymi dwuskrzydłowymi drzwiami wejściowymi zamkniętymi łukiem odcinkowym. Pierwotnie mieścił w sobie salę modlitw oraz szkołę i mieszkanie nauczyciela. Po II wojnie światowej wnętrze sali modlitw (od strony zachodniej) przedzielono ściankami działowymi, nadając jej funkcję mieszkalną, a drewniane sklepienie kolebkowe rozebrano. W okresie powojennym w zborze siedzibę miał urząd gminy, posterunek milicji i szkoła. W dalszym ciągu, pomimo podziałów, czytelny pozostał pierwotny układ budynku. W jednej trzeciej budynku (od strony wschodniej) znajdowało się mieszkanie nauczyciela i szkoła (w układzie ze środkową sienią przedzielającą symetrycznie dwa pokoje i dwie kuchnie), w dwóch trzecich sala modlitw (obecnie podzielona na cztery pokoje, sień i komorę). Budynek zachowany w dobrym stanie.

Nr 31 - dom drewniany zbudowany ok. 1910 r., usytuowany w północnej części Kazunia Nowego, po południowej skrzyżowania dróg prowadzących do Nowego Dworu Mazowieckiego i Nowin. Ustawiony wzdłuż linii północ-południe. W jego pobliżu zbudowany nowy budynek mieszkalny. Zagroda otoczona płotem z siatki. Wykonany z drewna sosnowego, konstrukcji słupowo-ryglowej, obustronnie oszalowanej deskami, wypełnionej trocinami. Nakryty płaskim dachem dwuspadowym, krokwiowo-jętkowym, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym papą. Dobudówki - w elewacjach dłuższych od strony północnej dostawione po obu stronach przedsionki, od strony południowej w elewacji wschodniej dobudówka mieszkalna. Wnętrze wyłącznie mieszkalne. Budynek dwu- i półtraktowy, czteroosiowy, z dwoma symetrycznie rozmieszczonymi kominami i systemami ogniowymi (współcześnie przebudowanymi). Zachowany w złym stanie, przeznaczony do rozbiórki.

Nr 43 - dom drewniany zbudowany w 1888 r., usytuowany wzdłuż linii wschód-zachód w północnej części wsi, w zagrodzie trzybudynkowej (z dwiema szopami), otoczonej płotem z siatki. Wykonany z drewna sosnowego, konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon, bez ostatków, oszalowany ozdobnie deskami. Nakryty wysokim dachem dwuspadowym, krokwiowo-jętkowym, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym papą i eternitem. Ozdobny wschodni szczyt dachu ze snycersko wycinanymi końcówkami belek stropowych, oczepu i krokwi spiętymi sterczyną. Budynek dwutraktowy, czteroosiowy, z dwoma symetrycznie rozmieszczonymi kominami (jeden na granicy komór, drugi kuchni) i systemem ogniowym współcześnie przebudowanym. Trzeci murowany z cegły komin stanowi wywietrznik z obory. Część mieszkalna zachowana w dostatecznym stanie, gospodarcza w złym.

Cmentarz - położony naprzeciwko zboru, po drugiej - wschodniej stronie szosy, za wałem wiślanym. Założony na planie prostokąta. Znacznie zdewastowany, porośnięty drzewami i krzewami oraz samosiejkami. Zachowało się kilkanaście nagrobków (w całości lub we fragmentach), wykonanych z piaskowca i betonu. Najciekawsze w formie piaskowcowych stelli, pochodzące z lat 60. i 70. XIX w., czczą pamięć Andrzeja i Henryka Niklów oraz Salomona Gertza. Zwieńczone są półkolem otoczonym bordiurą z ornamentem roślinnym i monogramami zmarłych umieszczonymi w wieńcach z szarfami lub na profilowanej tarczy otoczonej wicią. Płyta Henryka Nikla zwieńczona głowami orłów. Zasadniczą część stelli zajmuje ujęta w ramy inskrypcja napisana w języku staroniemieckim o następującej treści: "Spoczywa tu zabrany do wieczności młodzieniec Henryk Nikiel, syn Andrzeja Nikla, w Kazuniu Niemieckim urodzony w roku 1841, dnia 15 czerwca, a zmarły w roku 1869, dnia 7 września. Zatem przeżył 28 lat, 2 miesiące i 22 dni. Walkę trudną podjąłem w świecie waszym, a była ona z łaski Bożej, i zwycięstwo odniosłem szczęśliwie we wszystkim". Na odwrocie płyty również umieszczono ujętą w roślinne motywy inskrypcję, czytelną jedynie częściowo: "(...) tu spoczywa me zmęczone ciało, już nie objęte troskami, a dusza moja przeniesiona łaskawie i szczęśliwie ku zbawcy (...)". Na stelli Salomona Gertza umieszczono inskrypcję o następującej treści: "Stawiamy ten pomnik ze łzami. Tu w Bogu spoczywa wzięty do wieczności mąż, Salomon Gertz, współmieszkaniec Kazunia Niemieckiego, urodzony w Cząstkowie Niemieckim, w roku 1825, 9 kwietnia. W roku 1844, dnia 24 października poślubił wówczas wdowę Annę Bartel, współmieszkankę Kazunia Niemieckiego, w roku 1864 wybrany został na wójta gminy i sprawował ten urząd z oddaniem i sumiennie aż do śmierci. Zmarł w roku 1870, dnia 30 stycznia, przeżywając w stanie małżeńskim 25 lat, 3 miesiące i 6 dni, w sumie mając 44 lata, 9 miesięcy i 21 dni".

Obiekty nieistniejące:

Nr 9 - dom drewniany zbudowany w 1927 r., rozebrany w 2000 r. (BK - Jerzy Szałygin, 1999).

Nr 15 - dom drewniany zbudowany w latach 20. XX w., rozebrany w 1994 r.

NOWY SECYMIN

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Secymin Niemiecki - Mapa Perthéesa - 1791, Secymińskie Hol. - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Secyminek Holenderski - Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Wieś założona w końcu XVIII w., usytuowana pomiędzy Wisłą a Puszczą Kampinoską, po północnej stronie szosy biegnącej z Kazunia do Kamiona. Już w 1798 r. powstała w niej niemiecko-ewangelicka szkoła początkowa, do której uczęszczało 24 uczniów. W 1827 r. miał 29 domów i 260 mieszkańców. W 1866 r. wieś zajmowała powierzchnię 603 morgów gruntu, miała 35 gospodarstw. Liczba mieszkańców w 1889 r. wzrosła do 333.

Wieś rzędowa z zagrodami rozlokowanymi wzdłuż wału wiślanego, na sztucznie usypanych wzgórkach, po południowej stronie bitej szutrowej drogi biegnącej wałem. Pomiędzy drogą a gospodarstwami stawy gromadzące nadmiar wody. Dojazd do gospodarstw po wyniesionych ponad teren polnych drogach. Krajobraz kulturowy zachowany w dobrym stanie (rozłogi pól, sztuczne nasadzenia, pasy wierzb wzdłuż miedz, rowy melioracyjne, plecione płoty), niemniej w ostatnich latach w wyniku urbanizacji mocno przekształcany, m.in. likwidowane są wzgórki, na których miejscu lokalizuje się nowe domy. Zachowane przykłady tradycyjnej holenderskiej architektury.

Nr 2 - dom drewniany zbudowany w 1903 r., usytuowany we wschodniej części wsi. Ustawiony w pobliżu wału (ok. 50 m). Zagroda otoczona płotem z siatki.
Wykonany z drewna sosnowego, konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon z ostatkami. Bale ścienne uszczelniane "na berliński szpunt". Nakryty wysokim dachem dwuspadowym, krokwiowo-jętkowym wzmocnionym stolcem, pokrytym blachą. Pod wspólnym dachem część mieszkalna (od strony wschodniej) i gospodarcza (obora). Część mieszkalna dwutraktowa, czteroosiowa, z centralnie umieszczonym systemem ogniowym złożonym z dwóch trzonów kuchennych, pieca chlebowego, ogrzewaczy i pieca kaflowego (pomiędzy dwoma izbami). Szerokie policowe schody na strych, umieszczone pomiędzy dwoma komorami i przejściem do obory, wykorzystywane na wypadek powodzi do wprowadzania zwierząt na strych. Budynek zachowany w dostatecznym stanie, przeznaczony do rozbiórki.

Nr 6 - dom drewniany zbudowany w 1934 r., usytuowany we wschodniej części wsi. Ustawiony w pobliżu wału (ok. 50 m). Zagroda na planie prostokąta, dwubudynkowa (ze stodołą ustawioną szczytem do wału), nieogrodzona. Wykonany z drewna sosnowego, konstrukcji zrębowo-sumikowo-łątkowej, z węgłąmi łączonymi na rybi ogon z ostatkami. Bale ścienne szalowane pierwotnie poziomymi deskami i obite papą (obora). Nakryty średniej wysokości dachem dwuspadowym, krokwiowo-jętkowym wzmocnionym stolcem, pokrytym blachą. Pod wspólnym dachem część mieszkalna (od strony wschodniej) i gospodarcza (obora). Część mieszkalna dwutraktowa, trzyosiowa, z centralnie umieszczonym systemem ogniowym złożonym z dwóch trzonów kuchennych, pieca chlebowego i dwóch ogrzewaczy. Dwie pary schodów-jedne prowadzą na strych, drugie do piwnicy znajdującej się pod północną komorą. Budynek zachowany w dostatecznym stanie, remontowany z przeznaczeniem na dom letniskowy.

Nr 8 - dom drewniany zbudowany w 1935 r., usytuowany we wschodniej części wsi. Ustawiony w pobliżu wału (ok. 100 m). Zagroda na planie prostokąta, trzybudynkowa (ze stodołą i oborą ustawionymi od strony zachodniej), nieogrodzona, przytyka od strony południowej do stawu. Dom posadowiony na sztucznie usypanym wzgórku. Wykonany z drewna topolowego, konstrukcji zrębowo-sumikowo-łątkowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon. Bale ścienne ozdobnie szalowane poziomymi i pionowymi deskami. ściany o wysokości 3,5 m nakryte dachem dwuspadowym o wysokości 3,9 m, krokwiowym, wzmocnionym stolcem, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym blachą. Od strony wału w dachu lukarna nakryta daszkiem dwuspadowym. Budynek wyłącznie mieszkalny, dwutraktowy, trzyosiowy, z dostawioną do szczytu wschodniego sienią, z systemem ogniowym złożonym z dwóch trzonów kuchennych, współczesnych. Trakt południowy z wyburzonymi ściankami wewnętrznymi. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 10 - dom drewniany zbudowany w 1933 r., usytuowany we wschodniej części wsi. Ustawiony w pobliżu wału (ok. 50 m). Zagroda na planie prostokąta, trzybudynkowa (ze stodołą i szopą ustawionymi od strony południowej), nieogrodzona. Dom posadowiony na sztucznie usypanym wzniesieniu. Wykonany z drewna topolowego, konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon. Bale ścienne niemalowane. ściany nakryte dachem dwuspadowym krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym blachą. Budynek mieszkalno-gospodarczy (obora od strony zachodniej), część mieszkalna dwutraktowa, trzy- i półosiowa, z centralnie umieszczonym pomiędzy izbami, alkierzem i kuchnią systememogniowymprzebudowanym po II wojnie światowej. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 14 - dom drewniany zbudowany w 1925 r., usytuowany ok. 150 m od wału wiślanego, na sztucznie usypanym wzgórku. Stoi kalenicą do rzeki, częścią mieszkalną od strony wschodniej. W zagrodzie stodoła ustawiona szczytem do rzeki, w zachodniej części działki. Pomiędzy zabudowaniami a drogą biegnącą wałem duży sad owocowy. Całość ogrodzona płotem z siatki. Dom zbudowany z drewna topolowego, w konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon, z ostatkami.
Bale ścienne uszczelniane "na berliński szpunt". Więźba dachowa równie ż topolowa, krokwiowo-jętkowa, wzmocniona krzepicami. W części gospodarczej ściany i dach stabilizowane podciągiem. ściany nakryte dwuspadowym dachem pokrytym blachą. Wnętrze dwudzielne - obora od strony zachodniej pierwotnie z dostawionym podcieniem szczytowym, część mieszkalna od wschodniej -dwutraktowa, dwu- i półosiowa z centralnie umieszczonym tradycyjnym systemem ogniowym, z płytą kuchenną we wnęce komina. Budynek niezamieszkały, zachowany w złym stanie, zrujnowana część zachodniego szczytu.

Nr 14 - stodoła zbudowana w 1926 r., z drewna sosnowego i topolowego, w konstrukcji słupowo-ryglowej, wzmocnionej mieczami i zastrzałami, oszalowanej pionowymi deskami, z dachem krokwiowo-jętkowym, dwuspadowym, wzmocnionym krzepicami, pokrytym słomą i blachą. Budynek jednoklepiskowy, dwusąsiekowy, asymetryczny, z wozówką wydzieloną w południowym sąsieku. ściany średniej wysokości (3,30 m), nakryte wysokim dachem (3,85 m). Budynek w złym stanie zachowania.

Nr 18 - dom drewniany zbudowany w 1925 r., usytuowany ok. 50 m od wału wiślanego, na sztucznie usypanym wzgórku. Stoi kalenicą do rzeki, w centralnej części wsi. W zagrodzie od strony rzeki: stodoła ustawiona kalenicą do niej oraz obora szczytem. Pomiędzy zabudowaniami a drogą biegnącą wałem staw wodny. Siedlisko nieogrodzone. Dom zbudowany z drewna topolowego, w konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon, ozdobnie oszalowany deskami. Więźba dachowa również topolowa, krokwiowo-jętkowa, wzmocniona stolcem, oparta na ścianie kolankowej. ściany (2,35 m) nakryte dwuspadowym dachem (3,7 m) pokrytym blachą. Szczyty dachu nadwieszone nad ścianami. Do elewacji północnej dostawiona duża sień, w której zachodniej części pomieszczeniu zlokalizowana studnia. Wnętrze wyłącznie mieszkalne, dwutraktowe, trzyosiowe, z centralnie umieszczonym tradycyjnym systemem ogniowym, z płytą kuchenną we wnęce komina oraz nowym kominem usytuowanym w zachodniej części domu. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 20 - dom drewniany zbudowany w 1933 r., usytuowany ok. 50 m od wału wiślanego, na sztucznie usypanym wzgórku. Stoi kalenicą do rzeki, w centralnej części wsi. W zagrodzie stodoła ustawiona szczytem do rzeki oraz nowy dom (w południowej części gospodarstwa). Pomiędzy zabudowaniami a drogą biegnącą wałem staw wodny. Siedlisko ogrodzone plecionym wierzbowym płotem oraz z siatki. Dom zbudowany z drewna dębowego (podwalina) i sosnowego, w konstrukcji zrębowo-sumikowo-łątkowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon. Więźba dachowa również sosnowa, krokwiowo-jętkowa, wzmocniona stolcem, oparta na ścianie kolankowej. ściany (2,50 m) nakryte dwuspadowym dachem (3,8 m) pokrytym blachą. Szczyty dachu nadwieszone nad ścianami. W kalenicy dachu nad oborą ozdobny drewniany wywietrznik. Pod wspólnym dachem część mieszkalna (od strony wschodniej) i obora. Wnętrze części mieszkalnej dwutraktowe, trzyosiowe, z centralnie umieszczonym tradycyjnym systemem ogniowym, z dwiema płytami kuchennymi - w kuchni letniej i zimowej oraz piecem chlebowym i piecem kaflowym na granicy dwóch izb. Pomiędzy sienią a komorą w osi stykającej się z oborą dwie pary policowych schodów - jedne prowadzą na strych, drugie do piwnicy. Budynek zachowany w dobrym stanie.

Bez numeru - dawny zbór ewangelicki, zbudowany w 1923 r. Użytkowany po 1945 r. jako kościół katolicki. Obecnie odrestaurowany, pełni funkcje sakralne. Wpisany do rejestru zabytków decyzją nr 1644-A z 26 listopada 1997 r. Usytuowany w pobliżu wału przeciwpowodziowego, w zachodniej części wsi. Zbudowany z drewna topolowego i dębowego, konstrukcja ścian wieńcowa, z węgłami łączonymi na rybi ogon, nakryty dachem dwuspadowym pokrytym blachą, z wieżyczką na sygnaturkę nad elewacją frontową. ściany oszalowane deskami. Wnętrze trójdzielne (poczynając od zachodu) - dwuizbowa zakrystia, sala modlitwy, dwa skarbczyki i sień. Budynek na planie prostokąta, z wejściem od strony wschodniej i od zakrystii.

Cmentarz - położony w zachodniej części wsi, po północnej stronie szosy, prawie naprzeciwko nowego cmentarza. Usytuowany na sztucznie usypanym wzgórzu pomiędzy dwoma gospodarstwami. Otoczony od strony szosy nowym płotem (ceglane słupki i sztachetowe pola). Powierzchnia 0,35 ha. Zdewastowany, porośnięty chaszczami. Zachowana duża ilość nagrobków, z czego część w dobrym stanie (głównie cementowych). Najstarsze pochodzą z 2. połowy XIX w., większość z wieku XX. Ze starszych nagrobków wyróżnia się żeliwny krzyż na grobie Ewy Getzke z domu Stermer, zmarłej 22 listopada 1898 r., z nowszych Emmy Peter, zmarłej 18 kwietnia 1923 r. oraz Ferdynanda Wermana, zmarłego w 1932 r.

Domy nieistniejące:

Nr 3 - dom drewniany zbudowany w 1902 r., spalony w 1989 r. Najpiękniej zdobiony i najbogatszy budynek holenderski w okolicach Warszawy (BK - Jerzy Szałygin, 1994)

Nr 11 - dom drewniany zbudowany w 1928 r., rozebrany w 1988 r.

Nr 13 - dom drewniany zbudowany w 1921 r., rozebrany w 1990 r.

Nr 15 - dom drewniany zbudowany w latach 20. XX w., rozebrany w 1994 r.

Nr 25 - dom drewniany zbudowany w 1931 r., rozebrany w 1998 r.

POMOCNIA

gm. Pomiechówek, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kol. Pomocna - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Pomocnia - SGKP - 1880)

Wieś zasiedlona częściowo przez osadników holenderskich, najprawdopodobniej w 1. połowie XIX w.

Wieś rzędowa i kolonijna, usytuowana po zachodniej stronie Wkry. Posadowiona częściowo na terenach zalewowych rzeki, częściowo powyżej.

Holenderski krajobraz kulturowy przekształcony, mało czytelny. Zachowany jeden obiekt właściwy dla osadnictwa holenderskiego.

Nr 16 - dom glinobity, zbudowany w 1926 r., usytuowany w zachodniej części wsi na terenie nienarażonym na bezpośrednie wylewy rzeki. Zagroda usytuowana po południowej stronie polnej drogi łączącej się z asfaltową szosą Zakroczym-Pomocnia, trzybudynkowa. Dom ustawiony wzdłuż linii wschód-zachód, w pobliżu drogi, po północnej stronie siedliska.Wzachodniej części stodoła, w południowej również glinobita obórka, obecnie przerobiona na magazyn.
Całość otoczona sztachetowym płotem. Dom wykonany w technologii glinobitki ze ścianami o grubości 46 cm, pasy z formowanej gliny mieszanej z drobnymi kamieniami i słomą. Wysoki dach dwuspadowy, konstrukcji krokwiowo-jętkowej, wzmocnionej stolcem, pokryty żytnią słomą. Szczyty dachu ozdobne, z widocznymi jętkami ze sterczyną. Pod wspólnym dachem część mieszkalna i gospodarcza. Część mieszkalna dwutraktowa, dwuosiowa, z centralnie umieszczonym kominem, z kuchnią kaflową w kuchni i ogrzewaczem w izbie I. W oborze wydzielony schowek - komora. Obora jednopomieszczeniowa, ze schodami na strych przy ścianie z częścią mieszkalną. Budynek zachowany w dobrym stanie, obecnie użytkowany jako dom letniskowy.

SADY

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kol. Markowszczyzna - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Sady - SGKP - 1891)

Wieś założona przez Holendrów w końcu XVIII w. Pierwotnie stanowiła prawdopodobnie część wsi Markowszczyzna. Składała się jedynie z 6 zagród. Osadnicy zajmowali się uprawą roli i sadownictwem. We wsi kwitła również hodowla krów, mieszkańcy słynęli z wyrobu sera holenderskiego. Znani byli także z wyrobów plecionkarskich, do których wykorzystywali licznie rosnące na ich polach wierzby.

Wieś rzędowa położona po południowej stronie Wisły, między Nowym Kazuniem a Starymi Grochalami, z domami usytuowanymi pomiędzy szosą a wałem przeciwpowodziowym na sztucznie usypanych wzgórkach (terpach).

Krajobraz kulturowy wsi częściowo przekształcony, najlepiej zachowany w północno-zachodniej części osady. Widoczne terpy obsadzone wierzbami, topolami i sadami wokół zachowanych gospodarstw oraz drogi prowadzące od szosy Kazuń-śladów prostopadle ku wałowi przeciwpowodziowemu. Z istniejących jeszcze do 1995 r. czterech budynków właściwych dla osadnictwa holenderskiego zachował się jedynie jeden.

Nr 15 - dom drewniany, zbudowany w 1927 r., usytuowany w zachodniej części wsi, w pobliżu wału przeciwpowodziowego, stoi kalenicą do niego. Zbudowany z drewna topolowego, w konstrukcji wieńcowej, z węgłami łączonymi na rybi ogon z ostatkami, nakryty wysokim dachem dwuspadowym pokrytym eternitem. Od strony południowej dostawiony ganek wymurowany z cegły, nakryty daszkiem pulpitowym. Wnętrze części mieszkalnej dwutraktowe, dwuosiowe, z centralnie umieszczonym kominem i tradycyjnym systemem ogniowym - m.in. dwufajerkowym trzonem kuchennym umieszczonym we wnęce komina. Obora jednopomieszczeniowa. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Obiekty nieistniejące:

Nr 14 - drewniany, zbudowany w 1927 r., spalony w 1991 r.

Nr 18 - drewniany, zbudowany w 1920 r., rozebrany w 2000 r. Najciekawszy z domów usytuowanych w Sadach pod numerem 18 wymaga specjalnego omówienia. Zbudowany został w 1853 r. Pełnił funkcję mieszkalną i gospodarczą, ale i religijną - na strychu znajdowały się dwa pokoje, w których odprawiano modlitwy (?). Usytuowany był w pobliżu wału przeciwpowodziowego, stał szczytem do niego, częścią mieszkalną ku południowi. Ulokowany był na sztucznie usypanym wzniesieniu, obsadzony z trzech stron wierzbami i krzewami, m.in. bzu. Posadowiony był na podmurówce murowanej z kamienia, z dębowymi podwalinami i sosnowymi ścianami w konstrukcji zrębowo-sumikowo-łątkowej, połączonej na węgłach na rybi ogon z ostatkami. ściany nakryte były wysokim dachem krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem, pokrytym blachą. Od strony wschodniej w dachu usytuowana była lukarna nakryta dwuspadowym daszkiem. Główne wejście do budynku prowadziło od strony zachodniej przez ganek wsparty na dwóch słupach. Pod wspólnym dachem znajdowała się część mieszkalna i gospodarcza (obora). Niezwykłość tego domu polegała na bogatym wykończeniu stolarskim praktycznie każdy element domu był zdobiony snycerką - okna, drzwi, okiennice, belki stropowe, gzymsy podokapowe, ganek. Wewnątrz usytuowany był rzadko spotykany w innych mazowieckich domach holenderskich system ogniowy, z szerokim - butelkowym kominem, wokół którego zorganizowane były piece kaflowe, trzony kuchenne, ogrzewacze, piec chlebowy i wędzarnia. Wnętrze części mieszkalnej dzieliło się na dziesięć pomieszczeń (pierwotnie dziewięć, gdyż izba południowo-wschodnia podzielona została dopiero po II wojnie światowej). Wejście do domu następowało przez sień przechodzącą na przestrzał budynku. Główne pomieszczenia mieszkalne rozciągały się za kominem, dlatego też dogrzewano je piecem kaflowym połączonym z szerokim kominem za pomocą specjalnego "rękawa". Część gospodarcza podzielona była na cztery pomieszczenia w pobliżu ściany komór przygotowywano pokarm dla zwierząt, znajdowała się tam również studnia. środkiem biegł korytarz, zaś po obu jego stronach wydzielone były boksy dla koni, krów i trzody chlewnej.

Budynek użytkowany był sporadycznie od początku lat 90. XX w., dewastowany przez okolicznych wandali, ulegał destrukcji i został rozebrany w 1995 r. (BK - Jerzy Szałygin, 1995).

Cmentarz - w zachodniej części wsi, położony na terenie zakładu przetwórstwa mięsnego. Granice nekropolii wyznaczone otaczającymi ją zabudowaniami. Aktualnie zajmująca ok. 800 m2 nekropolia liczy ok. 20-30 kwater. Liczba ta jest trudna do oszacowania ze względu na silne zakrzewienie i zadrzewienie cmentarza, a także brak płyt nagrobnych. Liczba kwater ustalona została na podstawie ilości odsłoniętych obmurowań grobów, sugerujących symetrią oryginalne rozmieszczenie grobowców. Pozostały inwentarz cmentarza to siedem fragmentów różnych płyt nagrobnych i dwie płyty zachowane w całości (przewrócone, jedna zasypana ziemią). Na terenie nekropolii znajduje się też mogiła z metalowym krzyżem, najprawdopodobniej powojenna oraz - w centralnej części-drewniany krzyż wysokości ok. 4 m. Z mało czytelnych napisów na zachowanych nagrobkach dają się jedynie odczytać daty: "1800", "1821", "1838".

SYNDYKOWSZCZYZNA

gm. Czosnów, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Kol. Markowszczyzna - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Sędykowszczyzna - SGKP - 1889)

Wieś założona przez Holendrów na początku XIX w. Pierwotnie stanowiła część wsi Markowszczyzna. W 1889 r. miała 83 mieszkańców i 125 morgów powierzchni gruntów włościańskich.

Osada pierwotnie rzędowa, z zagrodami położonymi w pobliżu rzeki, po południowej stronie Wisły, na zachód od Nowego Kazunia, przy drodze prowadzącej z Kazunia-Bielan do Sadów. Obecnie tereny osady włączone w granice pobliskiego Kazunia.

Krajobraz kulturowy przekształcony, choć widoczne rozłogi pól, z drogami poprowadzonymi miedzą, kanały i rowy odwadniające. Brak autentycznej zabudowy oraz pozostałości pierwotnych siedlisk.

WILKÓW NAD WISŁĄ

gm. Leoncin, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Wilków Niemiecki, Hol. Wilków - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Wieś Wilków, wzmiankowana w 1420 r. Osadzenie kolonistów holenderskich na jej części sąsiadującej z Wisłą w 2. połowie XVIII w. Król Stanisław August Poniatowski 5 lutego 1778 r. potwierdził założenia kontraktu emfiteutycznego pomiędzy Holendrami a starostą kampinoskim Gutakowskim na założenie wsi na "zaroślach" w Wilkowie.

Wieś rzędowa usytuowana pomiędzy Wisłą a Puszczą Kampinoską, po północnej stronie szosy biegnącej z Nowego Dworu Mazowieckiego do Kamiona.

Krajobraz kulturowy wsi zachowany w dobrym stanie. Rozciąga się ona wzdłuż wału przeciwpowodziowego, po południowej stronie drogi biegnącej wałem, od której odchodzą drogi dojazdowe do poszczególnych gospodarstw, oddalonych od niej 50-150 m. Domy lokowane na sztucznie usypanych wzgórkach wzdłuż linii wschód-zachód. Od strony wschodniej wzgórki obsadzone są topolami i wierzbami. Miedze pól oraz drogi obsadzone wierzbami. Pomiędzy wałem a gospodarstwami stawy gromadzące nadmiar wody opadowej oraz przesiąkającej pod wałem. Liczne przykłady tradycyjnej architektury związanej z osadnictwem holenderskim.

Nr 3 - dom drewniany zbudowany na początku lat 20. XX w., w zachodniej części wsi, po południowej stronie drogi biegnącej przez wieś, w trzybudynkowej zagrodzie (ze stodołą od strony zachodniej i komórką od strony północnej), ogrodzonej płotem sztachetowym oraz plecionym z gałęzi wierzbowych. Budynek postawiony w konstrukcji wieńcowej, z drewna topolowego i dębowego (podwalina), z węgłami łączonymi na rybi ogon, z ostatkami. Niskie ściany nakryte niskim dachem dwuspadowym (2,60 m), krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem, pokrytym eternitem. Budynek pod wspólnym dachem mieści część mieszkalną i oborę. Układ wnętrza części mieszkalnej dwutraktowy, trzyosiowy, z szerokim kominem umieszczonym w centralnej części, z piecem chlebowym w sieni, wędzarnią w kominie, dwoma kuchniami kaflowymi w kuchni i sieni, piec kaflowy w izbie południowo-wschodniej. Obora jednopomieszczeniowa, ze środkowym przejściem. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 15 - dom drewniany zbudowany na początku lat 20. XX w., w centralnej części wsi, po południowej stronie drogi biegnącej przez wieś, w czterobudynkowej zagrodzie (ze stodołą, szopą i piwnicą od strony zachodniej oraz drewutnią od strony południowej), ogrodzonej płotem sztachetowym oraz plecionym z gałęzi wierzbowych. Budynek postawiony w konstrukcji wieńcowej, z drewna topolowego i dębowego (podwalina), z węgłami łączonymi na rybi ogon, z ostatkami. Niskie ściany (2,20 m) nakryte średnim dachem dwuspadowym (3,50 m), krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym eternitem. Budynek pod wspólnym dachem mieści część mieszkalną i oborę. Układ wnętrza części mieszkalnej dwutraktowy, czteroosiowy, z szerokim kominem umieszczonym w centralnej części, z "czarną kuchnią" w sieni, z piecem chlebowym, wędzarnią w kominie, dwoma kuchniami kaflowymi w kuchni i sieni, piec kaflowy w izbie południowo-wschodniej. Obora jednopomieszczeniowa, ze środkowym przejściem. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 17 - dom drewniany zbudowany na początku lat 20. XX w., w centralnej części wsi, po południowej stronie drogi biegnącej przez wieś, w pięciobudynkowej zagrodzie (ze stodołą od strony zachodniej, szopą i wozownią od strony południowej i oborą od strony północnej), ogrodzonej płotem sztachetowym oraz plecionym z gałęzi wierzbowych. Budynek wąskofrontowy, postawiony w konstrukcji wieńcowej, z drewna topolowego i dębowego (podwalina), z węgłami łączonymi na rybi ogon, z ostatkami. Niskie ściany (2,25 m) nakryte niskim dachem dwuspadowym (2,50 m), krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym blachą. Budynek pełni funkcję mieszkalną. Układ wnętrza dwutraktowy, trzyosiowy, z dwoma kominami umieszczonymi symetrycznie, piecem chlebowym, piecem kaflowym i metalową kuchnią. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 17 - obora postawiona współcześnie z domem, murowana z cegły, nietynkowana, o wysokich ścianach nakrytych dwuspadowym dachem pokrytym blachą, krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem. Wnętrze dwudzielne, z podziałem na stajnię i oborę. Elewacje rozczłonkowane lizenami i gzymsami - cokołowym, międzykondygnacyjnym i schodkowym wieńczącym. Budynek zachowany w dobrym stanie.

Nr 20 - dom drewniany zbudowany w 1924 r., w zachodniej części wsi, po południowej stronie drogi biegnącej przez wieś, w jednobudynkowej zagrodzie, nieogrodzonej. Budynek postawiony w konstrukcji wieńcowej, z drewna topolowego, z węgłami łączonymi na rybi ogon, z ostatkami. Niskie ściany (1,95 m) nakryte niskim dachem dwuspadowym (2,20 m), krokwiowo-jętkowym, pokrytym blachą. Wejście do części mieszkalnej przez ganek słupowo-ryglowy dostawiony do elewacji południowej. Wspólny dach nakrywa część mieszkalną i oborę. Układ wnętrza części mieszkalnej dwutraktowy, dwuosiowy, z centralnie umieszczonym kominem, piecem chlebowym oraz metalową kuchnią. Budynek zachowany w dostatecznym stanie.

Nr 21 - dom drewniany zbudowany w 1929 r., w zachodniej części wsi, po południowej stronie drogi biegnącej przez wieś, w dwubudynkowej zagrodzie (ze stodołą od strony południowo-zachodniej), ogrodzonej płotem sztachetowym oraz plecionym z gałęzi wierzbowych. Budynek postawiony w konstrukcji wieńcowej, z drewna sosnowego i dębowego (podwalina), z węgłami łączonymi na zamek, ozdobnie oszalowany deskami. Wysokie ściany (2,40 m) nakryte średnim dachem dwuspadowym (3,20 m), krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym blachą. W kalenicy dachu ozdobny drewniany wywietrznik z obory. W szczycie dachu ozdobne sterczyny. Wspólny dach nakrywa część mieszkalną i oborę. Układ wnętrza części mieszkalnej dwutraktowy, czteroosiowy, z szerokim kominem usytuowanym centralnie, piecem chlebowym, dwoma piecami kaflowymi (w izbie I i izbie III) i dwoma kaflowymi trzonami kuchennymi. Budynek zachowany w dobrym stanie.

Nr 24 - dom drewniany zbudowany w 1934 r., w zachodniej części wsi, usytuowany wzdłuż linii wschód-zachód, po południowej stronie drogi biegnącej przez wieś, w dwubudynkowej zagrodzie (ze stodołą od strony północnej), ogrodzonej płotem sztachetowym oraz plecionym z gałęzi wierzbowych. Budynek postawiony w konstrukcji wieńcowej, z drewna topolowego i dębowego (podwalina), z węgłami łączonymi na zamek, ozdobnie oszalowany deskami. ściany nakryte średnim dachem dwuspadowym (łączna wysokość 6,20 m), krokwiowo-jętkowym, wzmocnionym stolcem, opartym na ścianie kolankowej, pokrytym blachą. W kalenicy dachu ozdobny drewniany wywietrznik z obory. W szczycie dachu ozdobne sterczyny. Wspólny dach nakrywa część mieszkalną i oborę. Układ wnętrza części mieszkalnej dwutraktowy, czteroosiowy, z szerokim kominem usytuowanym centralnie, piecem chlebowym, piecem kaflowym w kuchni i dwoma kaflowymi trzonami kuchennymi. W komorze północnej dwie pary policowych schodów: jedne wiodą do piwnicy, drugie na strych. Budynek zachowany w dobrym stanie.

Cmentarz - w centralnej części wsi, na jej południowym skraju, w pobliżu trzech gospodarstw. Zdewastowany, ale wykarczowany. Zachowało się 13 cementowych, w większości uszkodzonych nagrobków, głównie rodziny Brokop. W najlepszym stanie nagrobek Petera Brokopa, żyjącego w latach 1852-1901.

Budynki nieistniejące:

Nr 16 - dom (wyłącznie mieszkalny) i oboro-stodoła, podpiwniczona, zbudowane na sztucznie usypanym wzniesieniu w 1926 r., w pobliżu wału przeciwpowodziowego, oddzielone od niego stawem wodnym. Dom zbudowany w konstrukcji wieńcowej, z drewna topolowego, nakryty dwuspadowym dachem wspartym na ścianie kolankowej. Stodoła zbudowana w konstrukcji słupowo-ryglowej, oszalowanej deskami, obora w konstrukcji wieńcowej. Obie nakryte wspólnym dachem dwuspadowym. Budynki rozebrane po 1995 r.

WOLA BŁĘDOWSKA

gm. Pomiechówek, pow. nowodworski, woj. mazowieckie

(Wola Błędowska - Mapa Kwatermistrzostwa - 1830, Mapa Chrzanowskiego - 1848)

Wieś zasiedlona przez osadników holenderskich na początku XIX w. Wieś rzędowa usytuowana równolegle do rzeki Wkry, po jej zachodniej stronie, pomiędzy Borkowem a śniadowem. Zabudowa po obu stronach szosy, w linii północ-południe.

Krajobraz kulturowy wsi całkowicie przekształcony na skutek włączenia jej w obszar gospodarki kolektywnej. Pierwotnie domy mieszczące pod wspólnym dachem część mieszkalną i gospodarczą, ulokowane szczytem do drogi. Na terenach wsi oraz okolicznych po II wojnie światowej założono PGR. Tradycyjne domy holenderskie służyły jako mieszkania służbowe dla pracowników. Zostały zdekapitalizowane i rozebrane w połowie lat 80. XX w.

POSTĘPY BUDOWNICTWA W NOWYM DWORZE MAZOWIECKIM